Πολλοί την επικαλούνται, λίγοι γνωρίζουν: Εσύ ξέρεις ποιος είπε την πασίγνωστη φράση που έριξε σε γκέλα τον παίκτη στον «Εκατομμυριούχο»

Υπάρχουν φράσεις μεγάλων ανδρών που έγραψαν ιστορία. Πνευματώδεις ατάκες ή γνωμικά που επιβίωσαν στο πέρασμα δεκάδων χρόνων. Όχι μόνο ως αποστάγματα σοφίας, αλλά και επειδή παραμένουν επίκαιρα. Αλήθεια όμως, πόσα από αυτά τα αποφθέγματα που επικαλούμαστε/πετάμε για να εντυπωσιάσουμε/ποστάρουμε κάτω από άσχετες πόζες στο instagram γνωρίζουμε την προέλευσή τους; Και από ποιού σπουδαίου το στόμα ακούστηκαν για πρώτη φορά;

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα λοιπόν του ότι η γνώση ενός κλασικού ρητού δεν συνεπάγεται απαραιτήτως και γνώση του «πατέρα» του, προέκυψε στον «Εκατομμυριούχο»: Εκεί όπου ένας παίκτης, ο Φίλιππος, είχε φτάσει στις 3.000 ευρώ. Και στην ερώτηση για να φτάσει στις 4.000 τέθηκε αντιμέτωπος με μια από τις φράσεις που έχουν χρησιμοποιηθεί τόσο πολύ, ώστε να έχουν καταλήξει κλισέ:

«Η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα».

Όπως θα συνέβαινε πιθανότατα με τη συντριπτική πλειοψηφία όσων θα κάθονταν στη θέση του, ο Φίλιππος κόλλησε. Αν και είχε ακούσει το ρητό τόσες φορές, δεν μπορούσε ν’ απαντήσει σε ποιον εκ των Ιμάνουελ Καντ, Καρλ Μαρξ, Άρτουρ Σοπενχάουερ και Νόαμ Τσόμσκι ανήκει. Κάτι που δεν κατάφερε ούτε η μητέρα του, όταν χρησιμοποίησε τη βοήθεια του τηλεφώνου. Αποφάσισε λοιπόν να σταματήσει.

Για να διαπιστώσει έπειτα κι εκείνος (μαζί με τους περισσότερους τηλεθεατές) ότι το πασίγνωστο γνωμικό ξεστομίστηκε από τον Μαρξ. Ή σωστότερα… γράφτηκε από τον σπουδαίο Γερμανό φιλόσοφο, που θεωρείται από τους πιο επιδραστικούς διανοητές της ιστορίας και εισηγητής του επιστημονικού σοσιαλισμού και κομμουνισμού. Όχι στο σπουδαιότερο έργο του («Το Κεφάλαιο»), αλλά στο βιβλίο «Η 18η Μπρυμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη».

Αντίθετα όμως απ’ αυτό που συμπεραίνεται για το νόημά της, η φράση δεν είναι κυριολεκτική, αλλά μεταφορική. Γιατί έχει εξηγήσει διαφωτιστικά ο διδάκτωρ Νεότερης και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, Χρήστος Τριανταφύλλου, στο «VICE»:

«Στην πραγματικότητα, ο Μαρξ δεν μιλούσε για την κυκλικότητα ή την επαναληπτικότητα της ιστορίας, αλλά για τις κληρονομιές του παρελθόντος στο παρόν και για το πώς η ιστορία διαμορφώνεται ταυτόχρονα τόσο από τις ευρύτερες συνθήκες, όσο και από τις αποφάσεις, πράξεις και αντιλήψεις ατόμων, τάξεων και ομάδων. Αν μιλήσουμε σε καθαρά επιστημονικό επίπεδο, είναι σαφές ότι η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, διότι κάθε ιστορικό γεγονός οφείλεται ταυτόχρονα σε πολλές αιτίες και διαφορετικούς παράγοντες, που σχετίζονται με το πώς διαμορφώνονται ανά εποχή μια σειρά από φαινόμενα.

Για παράδειγμα, ένα ιστορικό γεγονός της Αρχαιότητας δεν μπορεί να επαναληφθεί σε μια βιομηχανική κοινωνία, γιατί όλα έχουν αλλάξει θεμελιωδώς: Οι σχέσεις παραγωγής, η δομή της κοινωνίας, οι αντιλήψεις των ανθρώπων για τους εαυτούς τους και για τους άλλους, το πώς δημιουργούνται και αλληλεπιδρούν τα κράτη, το πώς η τεχνολογία επιδρά στις ζωές μας.

Όπως και άλλες φράσεις του Μαρξ, με πιο χαρακτηριστική ίσως εκείνη για τη θρησκεία ως “όπιο του λαού”, έτσι κι αυτή έχει αποκολληθεί από το νόημά της: Σαν σκηνή από ταινία, που αν την ανεβάσεις ως σκέτο κλιπάκι στο Youtube, φαίνεται ωραία, αλλά χάνεις τον ρόλο που παίζει συνολικά στην υπόθεση».